نهاد سلامت و سواد رسانه ای

سلامت و مراقبت های سلامت یکی از مهم ترین چالش های امروز جهان مدرن است. با آغاز صنعتی شدن و شروع جنبش سرخ نیاز به توجه به مراقبت های کارگری در اولویت دنیای سرمایه داری قرار گرفت. البته سرمایه داری همیشه نشان داده است که اهداف دیگری را در سر پرورانده است. به این ترتیب هدف اصلی وی از تمرکز بر مراقبت های سلامت عدم تمایل به افزایش دستمزدها بوده است. سال ها زمان برد تا نظام های سلامت از نظام سلامت بیسمارک در آلمان و نظام سلامت بوریج تحت عنوان NHS در انگلستان به شکلی منسجم و پیشرو تبدیل شود. امروزه سلامت نقش مهمی در تولید ناخالص کشورها دارد به گونه ای که در ایالات متحده سهم سلامت از تولید ناخالص داخلی در حدود ۱۷ درصد است. این سهم برای کشورهایی مانند کانادا و انگلستان بین ۹ تا ۱۵ درصد و برای آلمان در حدود ۷ درصد است. سلامت و مراقبت های سلامت در ایالات متحده تا قبل از اوباما کر بیش از ۵۰ درصد هزینه هایش را در بخش خصوصی صرف کرده است، و این در حالی است که سهم بخش عمومی از مراقبت های سلامت در انگلستان و آلمان بالای نود درصد است. اما با آغاز عصر اینترنت مراقبت های سلامت دستخوش تغییرات اساسی شده است. سواد عمومی با اینترنت افزایش یافته است و دولت ها و متخصصان نیز از این فضا برای ارتقای سواد خود و همچنین بکارگیری آن بهره برده اند. در عصر حاضر که بیشتر کشورها به سمت خصوصی سازی و سیاست های جهانی سازی در حرکت هستند، توجه به دانش عمومی در باب سلامت مهم است. اهمیت دانش سلامت به این دلیل است که با افزایش سهم بخش خصوصی در مراقبت های سلامت و از طرفی نیاز مردم به دسترسی به متخصص های سلامتی که خود انتخاب می کنند، لزوم ظهور دانش عمومی در باب سلامت را فراهم آورده است. در ایران نیز پس از اینکه طرح مراقبت های سلامت اولیه در سال ۱۳۶۴ برای اولین بار به اجرا درآمد، مراقبت های اولیه و دانش سلامت به شکلی مناسب رشد کرد، اما در دوره های اخیر به دلیل افزایش سهم قابل توجه پرداخت از جیب بیماران، طرح تحول سلامت مطرح گردید. طرح تحول سلامت در دوره ای تحت عنوان دولت الکترونیک که شعارش حرکت به سمت توسعه فضای اطلاعاتی مجازی بوده است، یک حرکت رو به جلو محسوب می شد. اما این وعده به درستی نتوانست عملی شود.

امروزه دانش سلامت یا به عبارتی سواد سلامت در سه دسته جای می گیرد. دسته اول مربوط به بیماران و متقاضیان مراقبت های سلامت است که از دو جنبه با سواد سلامت درگیر هستند. جنبه اول سواد عمومی در باب پیشگیری و مراقبت های اولیه است که برای مثال شامل مصرف درست موادغذایی، کالری ها، چربی ها، استفاده از شوینده های دهان و دندان می شود که عموما از طریق یادگیری اینترنتی قابل حصول است. در ایران روند آموزش در فضای مجازی در باب مراقبت های اولیه در این جنبه هم سودآور بوده و هم زیان آور. سود آوری آن در داده های مربوط به سلامت عمومی قابل رویت است، اما جنبه مخرب آن حضور بسیاری از داده های خام و پردازش نشده یا بررسی نشده است. به این ترتیب موجی عمومی در بین مردم به راه افتاده است که در اولین مرحله مواجه با بیماری سعی می کنند مشکلات خود را از طریق جستجو در فضای مجازی بررسی و حل کنند که این امر هم اضطراب عمومی را افزایش داده است و هم ممکن است در برخی موارد بیماران را به بیراهه ببرد. در این زمینه نیازمند حضور یک متخصص آنلاین برای پاسخگویی به پرسش های اینترنتی و همچنین افزایش سواد عمومی می تواند ثمربخش باشد.

اما دسته دوم دانش عمومی در مورد سلامت اطلاعات در مورد دسترسی به متخصصان است که امروزه تبلیغات گسترده ای در فضای مجازی انجام می دهند. فرآیند انتخاب پزشک که در جوامع سرمایه داری امری رایج بود با خصوصی شدن مراقبت های سلامت در کشورهای دیگر در حال گسترش است. نظریه انتخاب در اقتصاد زمینه این مورد را ایجاد کرده است که بیماران بتوانند پزشک مورد نظر خود را انتخاب کنند و در فرآیند آزادی کاذب قرار گیرند. اما هرچه که باشد، از سوی دیگر پزشکان با تبلیغات متعدد انحرافاتی را از کارایی به سمت مصرف منتقل کرده اند. امروزه در فضای اینستاگرام یا فیس بوک شاهد تبلیغات بر اساس روش های بازار توسط مختصصان پزشکی هستیم که هدف آن ایجاد تقاضای القایی و استثمار بیماران به شکلی گسترده است. از همه اینها که گذر کنیم، دانش تخصصی هم گره با این جنبه از دانش عمومی پیدا کرده است. به این دلیل که پزشکان می توانند از طریق فضای مجازی بازار خود را ایجاد کنند و از اطلاعات مصرفی بیماران اطلاعات پیدا کنند.

از جنبه مخرب که خارج شویم، باید گفت که در نظام های سلامت با دو سطح درمان روبرو هستیم. سطح اول شامل مراقبت های سرپایی و اولیه و سطح دوم شامل مراقبت های بستری که اگر بخواهیم در دسته بندی دیگری به آن بپردازیم شامل پزشکی عمومی و پزشکی تخصصی می شود. دولت ها در نظام های سلامت هزینه مالی مراقبت های سلامت اولیه یا عمومی را از طریق بودجه عمومی تامین می کنند و با شکل دهی نظامی تحت عنوان نظام ارجاع، زمینه ای را فراهم می کنند که بیماران ابتدا به پزشک عمومی مراجعه کرده و در صورت نیاز به پزشک متخصص ارجاع داده شود. حسن دوم فضای مجازی این است که دولت ها می توانند از طریق ایجاد یک سامانه اطلاعاتی در فضای مجازی اطلاعات بیماران را برای نظام ارجاع ثبت کنند تا هم بتوانند درمان درست را پیشنهاد دهند و هم بتوانند شرکت های داروسازی را قانع کنند که بر اساس ویژگی های ثبت شده بیماران به صورت کدبندی شده در فضای مجازی به تولید دارو بپردازند. به این ترتیب یک سطح جدیدی از درمان ایجاد می شود که توسط دولت تحت عنوان سواد اختصاصی معرفی می شود. سواد اختصاصی به سیاست گذاران این قابلیت را می دهد که از طریق آمارهای کلان و یا به عبارتی کلان داده ها روندهای کلی درمان را شناسایی کنند.

سطح سوم که مربوط به دانش تخصصی است، مربوط به جامعه پزشکی می شود که اخیرا شاهد آن هستیم که پزشکی جدیدی که گفته می شود انقلابی در عرصه پزشکی است با کاربرد اینترنت شکل گرفته است. این پزشکی در واقع پزشکی طبقه بندی شده است که هم در سطح تحقیق و توسعه و هم در سطح درمان در حال جانشینی با پزشکی تجربی سنتی یک قرن گذشته است. پزشکی طبقه بندی شده به این ترتیب است که با کاربرد نشانگرهای زیستی در کلان داده های ثبت شده و آزمایش های شناختی شیوه های درمان جدید را شکل داده و یا شیوه های درمان قبلی را طبقه بندی می کنند. ارزیابی تکنولوژی های سلامت نیز از بخش های مهم دیگری است که تحت نظام سواد اینترنتی از طریق کلان داده ها پیشرفت های جدی داشته است.

 

منابع

رضائی, م., & شبیری, س. م. (2015). رابطه میزان استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات (با تاکید بر اینترنت) با سواد زیست محیطی دانشجویان. انسان و محیط زیست, 1-18.‎

عاملی، سعیدرضا ۲۰۱۵، فلسفه فضای مجازی، انتشارات امیر کبیر

Johnson, James A., Carleen Stoskopf, and Leiyu Shi. Comparative Health Systems. Jones & Bartlett Learning, 2017.

Moses, H., Matheson, D. H., Dorsey, E. R., George, B. P., Sadoff, D., & Yoshimura, S. (2013). The anatomy of health care in the United States. Jama, 310(18), 1947-1964.

Mittra, J., and Milne, C.P. (eds). (2012). Translational Medicine: The Future of Therapy, Pan Stanford Publishing, forthcoming.

Mittra, J. (2007) Life science innovation and the restructuring of the pharmaceutical industry: merger, acquisition and strategic alliance behaviour large firms. Technol. Anal. Strat. Manage. 19, 279–301